Adaptive reuse (tái sử dụng thích ứng) đang được công nhận ngày càng nhiều như một chiến lược kiến trúc chủ chốt, đặc biệt ở châu Á – nơi đô thị hóa nhanh, biến động kinh tế, và áp lực môi trường đang buộc các kiến trúc sư phải nghĩ lại cách tiếp cận với công trình hiện hữu. Thay vì theo mô hình “phá bỏ và xây dựng mới” truyền thống, nhiều dự án gần đây chọn xem cấu trúc cũ như một tài nguyên — một dạng lưu trữ vật liệu, tổ chức không gian và ký ức xã hội / lịch sử.
Trong bối cảnh này, adaptive reuse không chỉ bảo tồn di sản kiến trúc “giá trị cao” mà còn mở rộng sang những cấu trúc bị xem nhẹ hơn — nhà bỏ hoang, tòa nhà văn phòng lỗi thời, khoảng trống đô thị — tạo thành mặt bằng thử nghiệm lý tưởng để tái cấu trúc lại các tiêu chuẩn phát triển theo hướng bền vững hơn.
Một trong những điểm cốt lõi trong quá trình chỉ ra là phương pháp thiết kế “subtraction và addition”:
Dabang Café là dự án của one-aftr, chuyển ba tòa nhà ký túc xá công nhân cũ ở Jeonju (Hàn Quốc) thành không gian quán cà phê đầy chi tiết kiến trúc và hoạt động xã hội. Kiến trúc sư chủ động ôm lấy khái niệm tàn phai và lão hóa: các phần mái và tường bị loại bỏ để mở cửa nội thất cho ánh sáng, không khí và cây xanh tràn vào, biến cấu trúc thành một mạng lưới mở.
Hệ khung mái và cột mới được thêm vào để nâng đỡ các khối tái định hình; trong đó, một khối được cách nhiệt để làm lõi quán cà phê, còn phần khác được giữ “xốp”: nửa hoang tàn, nửa vườn – nơi kiến trúc và thực vật lớn lên cùng nhau, như một biểu tượng cho thời gian trôi.
Kiến trúc sư one-aftr cho rằng “ba tòa nhà nhỏ, mái và khu vườn — như chúng ta, cây lớn lên và tòa nhà cũng lão hóa” – thể hiện rõ ý tưởng không phải chỉ phục hồi mà là nuôi dưỡng quá trình sống tiếp của công
2. Layers of Space / Sukchulmok
Dự án “8323 – Layers of Space” là chuyển đổi một ngôi nhà độc lập xây từ năm 1983 tại Yongsan-gu (Seoul) thành tiệm bánh + quán cà phê. Ngôi nhà 2 tầng (cao ~ 8 m) có cấu trúc bê tông ở tầng dưới và gạch ở tầng trên, với bề mặt gạch lâu năm thể hiện các lớp sửa chữa và mở rộng theo thời gian.
Kiến trúc sư Sukchulmok giữ lại nhiều dấu vết thời gian: gạch “thay đổi màu” (discolored bricks), phần tường được sửa theo nhiều thời kỳ, cùng với lan gỗ red cedar (từ tuyết tùng đỏ) trang trí trần – tạo nên không gian nội thất pha trộn giữa thô ráp và tinh tế.
Một chi tiết gia cố nổi bật là một trụ thép không gỉ đường kính ~500 mm đưa theo chiều dọc, vừa đảm bảo kết cấu, vừa che ống thoát nước cũ, đồng thời hòa hợp với tường gạch cũ về mặt hình ảnh. Đồ nội thất (bàn ghế, kệ…) hầu như được sản xuất ngay tại công trường, thể hiện cam kết dùng nguồn lực địa phương.
3. Phum Sambo Café & Eatery / Khoan + Partners
Phum Sambo Café & Eatery (Phnôm Pênh, Campuchia) là dự án tái sử dụng của Khoan + Partners, biến một khung bê tông dở dang thành quán cà phê ấm áp, thích ứng với khí hậu nhiệt đới. Kiến trúc sư giữ toàn bộ hệ khung cấu trúc (cột, dầm, sàn bê tông) và chèn các chi tiết gỗ tinh tế như lam (louvers), lan can, trần gỗ và ốp gỗ để làm mềm hình ảnh thô ráp ban đầu.
Quán cà phê còn tích hợp cây xanh: dây leo, cây che nắng trên khung bê tông, đem lại bóng mát tự nhiên, lọc không khí và cải thiện vi khí hậu bên trong. Ngoài ra, mái có thể được thiết kế như một mái xanh (green roof) hoặc một hệ che nhẹ để giảm nhiệt độ nội thất – phù hợp chiến lược kiến trúc thụ động tại vùng khí hậu nóng ẩm.
4. SPMA Store / Atelier TAO+C
Atelier TAO+C đã chuyển đổi tầng trệt một ngôi nhà “lane house” thập niên 1930 tại Thượng Hải thành cửa hàng boutique SPMA, một không gian bán lẻ thời trang. Ngôi nhà ban đầu sử dụng tường gạch chịu lực, sàn gỗ và cấu trúc phân chia phòng theo kiểu đặc trưng; kiến trúc sư giữ trần gỗ, cửa cổ, và bức tường gạch quét vôi trắng để bảo tồn tinh thần lịch sử.
Thay vì gắn liền các yếu tố mới lên tường hiện hữu, nhóm thiết kế chèn vào các khối “tự do” (freestanding) bằng vật liệu hiện đại: một căn phòng bằng khung nhôm nối hai phòng cũ, một khối gỗ chứa hệ kệ treo quần áo và một khối khác có cột đá cẩm thạch. Trần nhẹ được tạo bằng thép không gỉ và tấm “sunshine board” (một vật liệu nhẹ, trong suốt) để cho ánh sáng xuyên qua, giúp hành lang sâu hẹp trở nên sáng sủa hơn.
Những khối mới không che giấu cấu trúc cũ mà tạo nên “cuộc trò chuyện” giữa lớp thời gian – giống như đường chỉ may lộ ra ở mặt trong của quần áo: các vết sửa chữa, cấu trúc cũ được để lộ như một phần của thiết kế.
5. Joomak Restaurant / NOMAL
Dự án Joomak của NOMAL nằm trong chương trình “MBC Empty House 3” tại Palbok-dong, Jeonju – một khu vực công nghiệp bị bỏ hoang do sự suy giảm của ngành sản xuất từ thập niên 1990. Một ngôi nhà hanok truyền thống cùng ba nhà khác đã bị hư hại nghiêm trọng (mái mục, tường vỡ) được hồi sinh thành một nhà hàng mang tính biểu tượng, vừa phục vụ khách, vừa là không gian cho cộng đồng.
Kiến trúc sư đã cẩn trọng tháo mái hanok mục, gia cố phần gỗ bị hỏng bằng cách bọc kim loại phần dưới và đổ bê tông, thay thế vật liệu mái truyền thống bằng vật liệu hiện đại để đảm bảo an toàn cấu trúc. Các bức tường bên ngoài sử dụng kim loại, và mái liên kết với trần nội thất để tạo nên một không gian nội thất như một “không gian ngoài trời” mô phỏng joomak truyền thống. Điểm đặc sắc nữa là phần sân trước (front yard) được mở thông qua việc phá bỏ tường, kết nối trực tiếp với công viên làng mới – biến nhà hàng thành “tiền sân chung” cho cộng đồng.
Thiết kế adaptive reuse theo nguyên lý cộng-trừ không chỉ là một chiến lược thẩm mỹ — nó là một phương thức phát triển kiến trúc bền vững và kinh tế xanh. Trên phương diện nghiên cứu học thuật, adaptive reuse được xem như một giải pháp then chốt trong việc giảm chi phí nguyên vật liệu mới, giảm phát thải carbon và duy trì giá trị kiến trúc tích lũy theo thời gian.
Hơn nữa, trong các công trình di sản công nghiệp (industrial heritage), việc tái sử dụng thích ứng đã chứng minh là công cụ để gia tăng khả năng kháng chịu khí hậu và khả năng thích ứng đô thị khi nghiên cứu cho thấy nó có thể tăng cường tích hợp xã hội, đồng thời tái kích hoạt các khu vực bị bỏ hoang.
Một nghiên cứu gần đây ở Trung Quốc (thị trấn cổ Fenghuang) còn chỉ ra rằng các chiến lược adaptive reuse bền vững có thể cân bằng giữa bảo tồn cấu trúc truyền thống và đáp ứng nhu cầu hiện đại, dùng hệ thống chỉ số đa chiều để đánh giá hiệu quả kinh tế – môi trường – văn hóa.
